Laatste update:
Wereldwijd lijden naar schatting meer dan 1,9 miljard mensen aan bloedarmoede, meestal als gevolg van een ijzertekort. Vooral vrouwen in de vruchtbare levensfase en jonge kinderen hebben een hoog risico op een ijzertekort [1, 2].
Waarom hebben vrouwen vaker een ijzertekort en hoe herken je het? Dat lees je in dit artikel.
Het artikel in het kort:
- Introductie: Hoe werkt ijzer bij vrouwen?
- IJzertekort vrouwen: Hoe ontstaat het?
- IJzertekort symptomen vrouw: Hoe herken je het?
- Voorkomen: Wat kan je eraan doen?
Hoe werkt ijzer bij vrouwen?
IJzer is belangrijk voor het transport van zuurstof in het bloed en voor de energieproductie in cellen. Daarnaast ondersteunt het enzymen die betrokken zijn bij de weerstand en bij de aanmaak van bepaalde hormonen.
Voor vrouwen is voldoende ijzer extra belangrijk:
- Menstruatie: Elke maand verliezen vrouwen ijzer via hun menstruatiebloed.
- Zwangerschap: Tijdens de zwangerschap heeft het lichaam extra ijzer nodig voor zowel de moeder als de groei van de baby.
- Borstvoeding: Het ijzer in moedermelk gaat voor op de voorraad van de moeder, waardoor haar eigen ijzerstatus kan afnemen [3].
In het kort: IJzer is een belangrijk mineraal met verschillende functies. Bij vrouwen is voldoende ijzer extra belangrijk, onder andere doordat ze tijdens de menstruatie ijzer verliezen.
Hoe ontstaat een ijzertekort bij vrouwen?
Een ijzertekort kan verschillende oorzaken hebben, waarvan sommige vooral of alleen bij vrouwen voorkomen. Vooral vrouwen in de vruchtbare levensfase hebben last van een ijzertekort.
Hieronder lees je de belangrijkste oorzaken van een ijzertekort bij vrouwen.
- Heftige of lange menstruaties: Vrouwen verliezen tijdens de menstruatie gemiddeld 0,5 tot 1 mg ijzer per dag over de gehele cyclus, wat overeenkomt met circa 30–40 mg per menstruatie. Daarom hebben vrouwen een hogere behoefte aan ijzer dan mannen, namelijk 16 mg per dag.
- Zwangerschap: Tijdens de zwangerschap heeft het lichaam meer ijzer nodig, namelijk 16 mg per dag [4]. Dit is dezelfde behoefte als tijdens de vruchtbare periode, omdat er geen ijzer via de menstruatie verloren gaat. De ongeboren baby krijgt altijd voorrang op de voedingsstoffen. Hierdoor kan het zijn dat de vrouw zelf onvoldoende ijzer binnenkrijgt, ook als de ongeboren baby genoeg ijzer krijgt.
- Borstvoeding: Ook als een vrouw borstvoeding geeft, is de behoefte aan ijzer 16 mg per dag. De moedermelk krijgt voorrang op de verdeling van voedingsstoffen.
- Perimenopauze: Tijdens de overgangsperiode naar de menopauze kunnen menstruaties onregelmatiger en soms heviger worden, wat tijdelijk tot meer ijzerverlies kan leiden.
Daarnaast zijn er andere oorzaken van een ijzertekort die ook bij mannen kunnen voorkomen. Sommige oorzaken komen vaker voor bij vrouwen, zoals eetstoornissen, waardoor zij een relatief hogere kans op een tekort hebben.
- Overmatig bloedverlies: Bloedverlies kan ook buiten menstruaties om optreden en bijdragen aan een ijzertekort. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren door een verwonding, operatie, tumor in de darm of langzaam bloedende maagzweer.
- Slechte opname van ijzer: Door sommige ziektes, geneesmiddelen en operaties kan het lichaam ijzer minder goed opnemen. Dit is bijvoorbeeld het geval bij onbehandelde coeliakie (glutenintolerantie), de ziekte van Crohn, een chronische ontsteking van het spijsverteringsstelsel. Door beschadigingen aan de darm en ontstekingen raakt vooral de opname van ijzer verstoord [5].
-
Een tekort in de voeding: Sommige mensen hebben een hogere kans op een tekort aan ijzer in hun voeding, zoals veganisten en vegetariërs Non-heemijzer uit plantaardige voeding wordt minder goed opgenomen dan heemijzer uit dierlijke voeding. Ook mensen met een eetstoornis, zoals anorexia of boulimia, kunnen sneller een tekort ontwikkelen.
- Veel sporten: Intensieve inspanning kan leiden tot een hogere ijzerbehoefte, onder andere door verlies via zweet. Ook kan de behoefte hoger worden door verschillende fysiologische processen. Vrouwen hebben al van nature een hogere ijzerbehoefte, waardoor de behoefte sneller groter kan zijn dan de inname. Naar schatting heeft 10 tot 30% van de vrouwelijke duursporters een laag ijzergehalte of bloedarmoede, ten opzichte van 10% van de mannen [6].
- Minder opname door medicijnen: Sommige medicijnen kunnen de opname van ijzer beïnvloeden, zoals maagzuurremmers. Vrouwen hebben vaker en meestal erger last van brandend maagzuur en reflux, waardoor ze mogelijk vaker dit medicijn gebruiken [7].
In het kort: Een ijzertekort bij vrouwen kan verschillende oorzaken hebben, waarvan een heftige menstruatie de meest voorkomende oorzaak is.
Symptomen ijzertekort bij vrouwen
Een ijzertekort herken je niet altijd meteen. De symptomen zijn vaak subtiel en ontstaan meestal geleidelijk. Ook zijn het symptomen die bij veel andere aandoeningen voorkomen. Hieronder lees je veelvoorkomende klachten van een ijzertekort.
Milde fase zonder bloedarmoede
- Vermoeidheid of minder energie
- Concentratieproblemen
- Rusteloze benen
- Lichte hoofdpijn
- Soms broze nagels of haaruitval
- Pica (drang om niet-eetbare dingen te eten, zoals aarde of ijs)
Ernstige fase met bloedarmoede
Als het ijzertekort zo ver gevorderd is dat er te weinig hemoglobine in het bloed zit, ontstaat er bloedarmoede. Hemoglobine is het eiwit in rode bloedcellen dat zuurstof door het lichaam vervoert.
Het lichaam krijgt dan onvoldoende zuurstof. Tekenen van bloedarmoede zijn onder andere:
- Vermoeidheid of zwakte
- Hartkloppingen of een snelle hartslag
- Bleekheid van huid en slijmvliezen
- Hoofdpijn of duizeligheid
-
Kortademigheid of snelle ademhaling bij inspanning [5].
In het kort: Klachten van een ijzertekort zijn bijvoorbeeld vermoeidheid, hoofdpijn en broze nagels. Bij bloedarmoede is er vaak sprake van ernstige klachten, zoals kortademigheid en hartkloppingen.
Wat kan je eraan doen?
Een ijzertekort kan vervelende klachten veroorzaken. Gelukkig kan je door verschillende aanpassingen de kans erop verkleinen.
Voldoende ijzer uit voeding
De belangrijkste stap is voldoende ijzer binnen te krijgen via de voeding. Vrouwen hebben tijdens de vruchtbare periode 16 mg ijzer nodig per dag. Na de overgang is de ijzerbehoefte 11 mg per dag.
Heemijzer uit dierlijke producten wordt ongeveer 15–35 % opgenomen, non-heemijzer uit plantaardige bronnen gemiddeld 2–10 %. Dit is wel afhankelijk van de rest van de maaltijd.
Hieronder vind je enkele goede bronnen van ijzer.
| Product | IJzer (mg)* |
|---|---|
| Sesamzaad | 10,4 mg |
| Pompoenpitten | 8,8 mg |
| Runderlever | 6,9 mg |
| Mosselen | 6,2 mg |
| Tofu | 5,4 mg |
| Sojabonen (gekookt) | 5,1 mg |
| Oesters | 5,1 mg |
| Havermout | 4,3 mg |
| Linzen (gekookt) | 3,3 mg |
| Ossenhaas | 3,0 mg |
| Gedroogde abrikozen | 3,0 mg |
| Kikkererwten | 2,9 mg |
| Spinazie (rauw) | 2,7 mg |
| Volkorenbrood | 2,6 mg |
| Rundvlees (mager) | 2,5 mg |
*Gemiddelde hoeveelheid per 100 gram product
Let op combinaties
Sommige voedingsmiddelen bevorderen de opname van ijzer, terwijl andere juist de opname verminderen.
- Zuivelproducten: Het mineraal calcium remt ijzeropname.
- Volkoren granen: Fytaten in volkoren granen kunnen de opname van ijzer iets verminderen.
- Vitamine C: Verhoogt de opname van non-heemijzer. Vitamine C zit bijvoorbeeld in sinaasappels en groene bladgroenten [8].
- Koffie en thee: Bevatten polyfenolen die de opname van ijzer kunnen verminderen. Drink ze daarom liever niet direct bij een ijzerrijke maaltijd.
Ben je vegetariër of veganist? Let dan extra goed op de combinaties van voedingsmiddelen, omdat je een hoger risico hebt op een ijzertekort.
Extra ijzer bij specifieke situaties
In sommige situaties is het nodig om extra ijzer via voeding of supplementen in te nemen, vooral als je met je normale voeding onvoldoende ijzer binnenkrijgt. Hieronder vind je een overzicht van de belangrijkste situaties:
- Heftige menstruaties: Soms wordt tijdelijk 30–60 mg elementair ijzer per dag als supplement geadviseerd. De precieze hoeveelheid hangt af van het advies van de arts en de mate van ijzertekort.
- Zwangerschap: Meestal krijgen zwangere vrouwen voldoende ijzer binnen via de voeding. Bij bloedarmoede door ijzertekort schrijft de arts of verloskundige vaak ijzersupplementen voor, afhankelijk van de bloedwaarden.
- Borstvoeding: Extra ijzer is meestal niet nodig, maar aandacht voor voldoende ijzerinname blijft belangrijk. Vooral bij een veganistisch voedingspatroon en bij het voeden van meerlingen.
In het kort: Het voorkomen van een ijzertekort begint met voldoende ijzer binnenkrijgen via voeding. Als de behoefte aan ijzer niet voldoende kan worden voorzien door voeding, kan het nodig zijn supplementen te gebruiken.
Alles kort samengevat
IJzertekort komt vaker voor bij vrouwen, vooral omdat zij tijdens de menstruatie bloed verliezen en daarmee ijzer. Het is daarom belangrijk dat vrouwen voldoende ijzer binnenkrijgen via voeding. Vooral bij hevige menstruaties kan dit een flinke uitdaging zijn.
Daarnaast zijn er andere situaties en oorzaken die de behoefte aan ijzer vergroten, zoals zwangerschap, het geven van borstvoeding, veel sporten en het gebruik van bepaalde medicijnen.
en ijzertekort voorkomen of behandelen begint met voldoende ijzerinname via voeding; als dat niet lukt, kan suppletie nodig zijn.
