Wat is testosteron? Alles over het 'mannenhormoon'

Testosteron wordt vaak geassocieerd met mannen, spieropbouw en kracht. Maar wat is testosteron eigenlijk en wat doet het precies?

Wat is testosteron?

Testosteron staat bekend als 'het mannenhormoon', maar wist je dat vrouwen ook testosteron hebben?

Het wordt het 'mannenhormoon' genoemd omdat het de primaire rol speelt in de ontwikkeling van mannelijke kenmerken en mannen aanzienlijk meer testosteron produceren dan vrouwen. Desondanks is het voor vrouwen ook een onmisbaar hormoon.

Dit lichaamseigen hormoon, ook wel androgeen wordt genoemd, wordt vaak in verband gebracht met het libido (behoefte een seks) en de aanmaak van sperma. Het is echter betrokken bij veel meer lichaamsprocessen.

Zo is testosteron verantwoordelijk voor diverse mannelijke kenmerken, zoals een zwaardere stem, lichaamshaar en spiermassa. 

In het kort: Testosteron is het belangrijkste hormoon voor mannen. Het is onder andere belangrijk voor de aanmaak van lichaamsprocessen en mannelijke kenmerken, zoals lichaamshaar.

Waar wordt testosteron aangemaakt?

Bij mannen wordt testosteron voornamelijk aangemaakt in de bijnieren en teelballen, met een gemiddelde productie van 4 tot 10 mg per dag.

De aanmaak van testosteron wordt geregeld door de hersenen, om precies te zijn de hypothalamus. Dit is een klein gebied in de hersenen dat signalen stuurt naar de hypofyse, een hormoonproducerende klier die in het hoofd zit.

Vrouwen produceren testosteron in kleinere hoeveelheden van ongeveer 1-2 mg per dag via de eierstokken, bijnieren en sommige weefsels, zoals de huid. [1].

Deze klier zorgt er vervolgens voor dat de eierstokken of testikels testosteron gaan produceren door cholesterol om te zetten in pregnenolon, een voorloper van de geslachtshormonen [2].

Als het testosteronniveau in het lichaam te hoog wordt, geeft de hypofyse een signaal om de productie weer te verlagen [3]. 

In het kort: Testosteron wordt bij mannen in de bijnieren en teelballen aangemaakt. Bij vrouwen wordt het aangemaakt in de bijnieren, eierstokken en weefsels aan de buitenkant van het lichaam (zoals de huid).

Vormen van testosteron

Testosteron in het lichaam is onder te verdelen in drie vormen: vastgebonden, losgebonden en vrij testosteron.

• Vastgebonden testosteron (60-80%): Deze variant is minder biologisch actief, omdat het gebonden is aan het transporteiwit Sex Hormone-Binding Globulin (SHBG). Hierdoor is dit niet direct beschikbaar voor cellen en weefsels. 
• Losgebonden testosteron (20-40%): Deze variant is redelijk toegankelijk voor weefsels, maar het kost het lichaam wel inspanning om het te gebruiken. Dit soort testosteron is gebonden aan het eiwit albumine.
• Vrij testosteron (2-3%): Deze variant is direct beschikbaar voor cellen en weefsels, waardoor het makkelijk door het lichaam gebruikt kan worden. Vrij testosteron kan, door het enzym 5-alphareductase worden omgezet in het zeer krachtige androgeen dihydrotestosteron (DHT) [4].

De hoeveelheden van de soorten testosteron zijn een schatting en kunnen variëren per persoon.

In het kort: Het totale testosteron kan worden ingedeeld in drie soorten testosteron, namelijk het vastgebonden testosteron, losgebonden testosteron en vrij testosteron. Vrij testosteron kan het makkelijkst door het lichaam gebruikt worden.

Wat doet testosteron?

Testosteron heeft veel essentiële functies in het lichaam. Bij mannen speelt het al een rol bij de ontwikkeling van de foetus. Rond week 7 van de zwangerschap zorgt testosteron ervoor dat er mannelijke structuren vormen.

Ook zorgt het tijdens de laatste maanden van de zwangerschap voor de afdaling van de testikels en de ontwikkeling van de penis.

Ook tijdens de puberteit is testosteron betrokken bij de ontwikkeling van secundaire mannelijke kenmerken, zoals stemverandering en verdieping, gezichts- en lichaamsbeharing en spiergroei.

Testosteron speelt ook een rol bij:

• Botgroei- en sterkte
• Spermaproductie
• Gemoedstoestand
• Energieniveau
• Productie van rode bloedcellen [1, 4]
• Vetverdeling van het lichaam
• Het hormoon Dihydrotestosteron (DHT), wat invloed heeft op hoofdhaar bij mannen.

Testosteronwaarde

Bij de bepaling van de testosteronwaarde wordt gekeken naar het vrije testosteron. Wat een normaalwaarde is en wanneer er een tekort is, hangt af van het geslacht en de leeftijd.

Bij mannen daalt de hoeveelheid testosteron namelijk vanaf circa 35 jaar. Na het 80ste levensjaar volgt er nog een scherpe daling [5]. Dit is een gemiddelde daling en kan per persoon verschillen.

Voor mannen tussen de 21 en 48 jaar is een normaalwaarde tussen de 14,5 en 80,3. Voor vrouwen tussen 21 en 60 jaar is een normaalwaarde tussen de 0,3 en 9,8. De precieze waarde is afhankelijk van de laboratoria en de testmethoden.

In het kort: De normaalwaarde van testosteron hangt af van het geslacht en de leeftijd. Hierbij wordt gekeken naar het vrije testosteron.

Wat beïnvloedt de testosteronproductie?

Om de testosteronproductie in balans te houden, is het belangrijk om gezond en gevarieerd te eten. Daarnaast zijn er een paar factoren die invloed kunnen hebben op de aanmaak van testosteron:

• Energietekort: Een dieet met een groot energietekort kan de testosteronproductie verlagen, afhankelijk van de duur van het tekort en de individuele reactie van het lichaam. Vaak is dit pas het geval als er voor lange tijd een energietekort is.
• Energieoverschot: Bij vrouwen lijkt een energieoverschot te zorgen voor meer aanmaak van testosteron, maar meer onderzoek is nodig.
• Hoge eiwitinname: Sommige mensen denken dat een hoge eiwitinname een negatief effect heeft op de testosteronwaarde. Hier is nog onvoldoende onderzoek naar gedaan om conclusies te trekken.
• Vetconsumptie: Volgens een meta-analyse en overzichtsstudie kan een vetinname tussen de 6,8% en 25% van de totale inname van energie leiden tot verlaagde testosteronwaarden bij mannen [6]. Hier speelt ook de hoeveelheid verzadigd in vergelijking met onverzadigd vet een rol.
• Vegetarisch en veganistisch voedingspatroon: Er zijn tegenstrijdige onderzoeken over deze voedingspatronen. Zo leek een vegetarisch voedingspatroon te zorgen voor een verlaagd testosteronniveau, maar een veganistisch voedingspatroon juist tot een verhoogd testosteronniveau. Ook is het niet duidelijk waardoor een mogelijk verlaagd testosteronniveau ontstaat. Er wordt vermoed dat dit komt door een lagere inname van vezels, verzadigd vet en zink. 

In het kort: Er wordt veel gespeculeerd over wat invloed heeft op de aanmaak van testosteron. Tot heden zijn er helaas te weinig onderzoeken die harde conclusies kunnen trekken.

Symptomen van lage testosteron

Doordat testosteron zoveel verschillende functies heeft, kan het ook zorgen voor verschillende symptomen. Hieronder lees je een aantal van de belangrijkste symptomen bij lage testosteronwaarden bij mannen.

Bij mannen:

• Verminderd libido en erectieproblemen
• Vermoeidheid en gebrek aan energie
• Verlies van spiermassa en kracht
• Stemmingswisselingen, zoals angst en depressie
• Slaapapneu [7]
• Verhoogd lichaamsvet [8]

Bij vrouwen:

• Laag libido
• Onvruchtbaarheid of moeite om zwanger te worden
• Onregelmatige menstruatiecyclus
• Vermoeidheid en gebrek aan energie
• Verlies van kracht en spierspanning

In het kort: Een tekort aan testosteron bij mannen kan leiden tot veel verschillende klachten, van een verminderd libido tot huidproblemen. Bij vrouwen kan het onder andere leiden tot depressie en een onregelmatige menstruatiecyclus.

13 oorzaken van een laag testosteron

Een testosterontekort kan door verschillende factoren veroorzaakt worden. Enkele veelvoorkomende oorzaken zijn:

1. Veroudering: Naarmate je ouder wordt, neemt de natuurlijke productie van testosteron af.
2. Gezondheidsproblemen: Ziekten zoals diabetes, obesitas en hartziekten kunnen bijdragen aan lagere testosteronniveaus.
3. Langdurige stress: De productie van testosteron wordt geremd door het stresshormoon cortisol.
4. Overmatige alcoholconsumptie: Alcohol schaadt niet alleen de productie van testosteron, maar kan ook de hormoonbalans verstoren.
5. Een ongezond dieet: Voedingstekorten kunnen een negatief effect hebben op de testosteronniveaus. Dit geldt voornamelijk voor een tekort aan eiwitten, gezonde vetten, vitamines en mineralen.
6. Medicatiegebruik: Bepaalde medicatie kan de testosteronaanmaak verminderen, zoals sommige antidepressiva, corticosteroïden en opioïden.
7. Overgewicht: De vetcellen zetten testosteron om in het 'vrouwelijke hormoon' oestrogeen.
8. Weinig beweging: Dit kan leiden tot een verlaging van de testosteronspiegel.
9. Een verstoorde hormoonhuishouding: Dit geldt alleen voor vrouwen, wat onder andere kan ontstaan door anticonceptiegebruik.
10. Operationeel verwijderen van organen die testosteron aanmaken: Dit is soms nodig bij bepaalde ziekten.
11. Voortijdige menopauze (bij vrouwen): Menopauze voor het 40ste levensjaar.
12. Hypothalamische amenorroe (bij vrouwen): Verlies van menstruatie door extreme lichaamsbeweging, gewichtsverlies of extreme stress.
13. Hormonale anticonceptiva: Sommige anticonceptie lijkt de aanmaak van testosteron te verlagen.

In het kort: Er zijn verschillende oorzaken voor een testosterontekort, waaronder veroudering, gezondheidsproblemen en leefstijlfactoren.

Hoge testosteronwaarden

Een natuurlijk te hoog niveau aan testosteron komt zelden voor, alleen bij afwijkingen in de hypofyse, teelballen of de bijnier. Het lichaam zorgt via het feedbackmechanisme dat een te hoog niveau weer verminderd wordt.

Een verhoogd testosteron door anabole steroïden of medicijnen kan echter leiden tot:

• Verhoogde spiermassa en kracht
• Verhoogde agressiviteit en prikkelbaarheid
• Schade aan lever en hart
• Hoofdpijn en slapeloosheid
• Onvruchtbaarheid.

Bij vrouwen kan er door een hormonale disbalans een teveel aan testosteron ontstaan. Het lichaam kan dan het testosteron niet omzetten in het vrouwelijke hormoon oestrogeen. Dit kan leiden tot diverse gezondheidsproblemen, zoals

• Acne of vette huid
• Veranderingen of het uitblijven van de menstruatie
• De ontwikkeling van mannelijke kenmerken zoals overmatige lichaamsbeharing.

In het kort: Je lichaam maakt zelden zelf te veel testosteron aan. Bij het gebruik van medicatie om testosteron te verhogen kunnen er diverse bijwerkingen ontstaan, van hoofdpijn tot schade aan het hart en de lever.

Alles kort samengevat

Testosteron is een belangrijk hormoon voor zowel mannen als vrouwen. Het speelt een rol bij de ontwikkeling van mannelijke kenmerken, het libido en het energieniveau.

Ondanks de bijnaam 'het mannelijke hormoon' hebben vrouwen ook testosteron nodig. Bij mannen wordt het voornamelijk aangemaakt in de teelballen en bijnieren, bij vrouwen in de eierstokken en bijnieren.

De productie neemt af met de leeftijd en wordt beïnvloed door factoren zoals stress, voeding en levensstijl.

Een tekort kan leiden tot vermoeidheid, verminderd libido, en stemmingswisselingen. Een gezonde levensstijl helpt om de testosteronspiegel in balans te houden.