Hormoon balans

Hormonen regelen bijna alles in je lichaam – van je energie en humeur tot je spijsvertering en menstruatie. Het zijn chemische boodschappers die via je bloed verschillende organen en weefsels aansturen.

Belangrijke functies van hormonen

Hormonen zorgen voor balans in je lichaam. Een kleine verstoring kan al merkbaar zijn. Enkele processen waarbij hormonen een sleutelrol spelen:

• Stemming en emoties – Serotonine, dopamine en cortisol beïnvloeden hoe je je voelt.
• Energie en slaap – Hormonen zoals melatonine en insuline bepalen je ritme en energieverdeling.
• Gewicht en stofwisseling – Schildklierhormonen en insuline regelen hoeveel energie je verbrandt en opslaat.
• Menstruatie en vruchtbaarheid – Oestrogeen, progesteron en LH houden je cyclus draaiende.
• Huid en haar – Androgenen en oestrogenen beïnvloeden talgproductie, haaruitval en huidconditie.
• Stressreactie – Cortisol helpt je omgaan met stress, maar te veel kan klachten geven.

Alles is met elkaar verbonden

Een klein tekort of teveel van één hormoon kan al zorgen voor klachten. Dat komt omdat hormonen in een netwerk samenwerken. Als er iets uit balans raakt, merk je dat vaak op meerdere plekken tegelijk:

• Je slaapt slechter
• Je hebt minder energie
• Je cyclus raakt verstoord
• Je stemming schommelt

Het hormonale systeem van vrouwen is complex en continu in beweging. Elke maand verandert de verhouding tussen oestrogeen, progesteron en testosteron, met invloed op stemming, energie, vruchtbaarheid en lichamelijk welzijn.

Oestrogeen

Oestrogeen speelt een hoofdrol bij de opbouw van het baarmoederslijmvlies, botdichtheid en de verdeling van vet. Het heeft ook invloed op je huid, hersenen en bloedvaten.

De oestrogeenspiegels pieken rond de eisprong. Te hoge niveaus kunnen leiden tot pijnlijke borsten, stemmingswisselingen of een zware menstruatie. Te lage waarden komen vaker voor tijdens de overgang, met klachten als vaginale droogheid, opvliegers of vermoeidheid.

Progesteron

Na de eisprong stijgt het progesteron. Dit hormoon zorgt voor een kalmerend effect en bereidt je lichaam voor op een mogelijke zwangerschap.

Bij een tekort kunnen symptomen ontstaan als slapeloosheid, prikkelbaarheid, kortere cycli of hevige menstruaties.

Testosteron

Testosteron wordt in kleinere hoeveelheden aangemaakt, maar is belangrijk voor libido, spierkracht, energie en motivatie.

Een verstoorde balans, bijvoorbeeld bij PCOS, kan zorgen voor acne, overbeharing of uitblijvende menstruatie.

Schommelingen door de levensfasen

De hormoonbalans verandert ook afhankelijk van de levensfase:

• Puberteit: sterke toename van oestrogeen en progesteron
• Vruchtbare jaren: maandelijkse cyclus met schommelingen
• Zwangerschap: pieken in meerdere hormonen, met duidelijke effecten
• Overgang: sterke daling van oestrogeen en progesteron, met typische klachten

Hormonen schommelen van nature, zeker bij vrouwen. Maar soms raakt die balans verstoord, waardoor je klachten krijgt die je niet altijd meteen koppelt aan je hormonen.

Een disbalans betekent dat bepaalde hormonen te hoog of juist te laag zijn, of dat de onderlinge verhouding niet klopt.

Mogelijke symptomen

De klachten kunnen verschillen per persoon, maar dit zijn veelvoorkomende signalen:

• Onregelmatige of uitblijvende menstruatie
• Vermoeidheid, ook na voldoende slaap
• Snel wisselende stemmingen of prikkelbaarheid
• Gewichtstoename zonder duidelijke oorzaak
• Verminderd libido
• Slaapproblemen of verstoord dag-nachtritme
• Hoofdpijn of migraine rond de menstruatie
• Gevoelige borsten
• Haaruitval of juist meer beharing op ongewenste plekken
• Droge huid of acne

Meest voorkomende oorzaken

Er zijn veel factoren die invloed kunnen hebben op je hormoonhuishouding. Enkele belangrijke:

• Chronische stress – verhoogt cortisol, wat invloed heeft op o.a. progesteron
• Slaaptekort – verstoort melatonine, insuline en andere hormonen
• Voeding en bloedsuikerschommelingen – snelle pieken en dalen in glucose beïnvloeden insuline, oestrogeen en meer
• Overgang of puberteit – natuurlijke hormonale veranderingen die tijdelijk uit balans kunnen zijn
• Medicatie of anticonceptie – kan je natuurlijke hormoonaanmaak onderdrukken

Wanneer hulp zoeken?

Als je merkt dat klachten terugkeren of aanhouden, kan het zinvol zijn om je hormonen te laten testen. Dat kan via huisarts of specialist, en soms ook met thuistests.

Zeker als je cyclus langdurig verstoord is, of als je klachten impact hebben op je dagelijks functioneren, is het verstandig om dit verder te laten onderzoeken.

Tijdens een zwangerschap verandert je hele hormoonhuishouding. Vanaf het moment van bevruchting stijgen bepaalde hormonen razendsnel.

Ze zorgen ervoor dat je lichaam zich aanpast aan de zwangerschap en de ontwikkeling van het kindje ondersteunt. Maar ze zorgen ook voor veel van de typische zwangerschapsklachten.

Belangrijkste hormonen tijdens de zwangerschap

Hieronder worden de vijf belangrijkste hormonen tijdens de zwangerschap verder toegelicht.

1. hCG (humaan choriongonadotrofine)

Dit is het hormoon dat een zwangerschapstest detecteert. Het zorgt ervoor dat de eierstokken progesteron blijven aanmaken in de eerste weken. hCG piekt in het eerste trimester en kan bijdragen aan misselijkheid en vermoeidheid.

2. Progesteron

Progesteron voorkomt dat de baarmoeder zich samentrekt en helpt het lichaam om de zwangerschap te behouden. Het zorgt ook voor een rustigere spijsvertering (wat kan leiden tot constipatie) en beïnvloedt je stemming.

3. Oestrogeen

Dit hormoon stimuleert de groei van de baarmoeder en de doorbloeding van de placenta. Het helpt ook bij de ontwikkeling van melkklieren. Naarmate de zwangerschap vordert, blijft het oestrogeenniveau stijgen.

4. Relaxine

Relaxine maakt je gewrichtsbanden soepeler om je lichaam voor te bereiden op de bevalling. Het kan ook zorgen voor instabiliteit in het bekken en rugklachten.

5. Oxytocine en prolactine

Oxytocine komt vooral tijdens de bevalling vrij om weeën op gang te brengen. Prolactine speelt een rol bij de melkproductie en zorgt ervoor dat je borsten zich voorbereiden op borstvoeding.

Veelvoorkomende hormonale klachten tijdens de zwangerschap

• Extreme vermoeidheid, vooral in het eerste trimester
• Misselijkheid of overgeven (vaak door hCG)
• Stemmingswisselingen
• Pijnlijke of gespannen borsten
• Obstipatie of trage spijsvertering
• Slechter slapen of levendige dromen
• Veranderingen in huid en haar

De overgang is de periode waarin je lichaam stopt met ovuleren en je menstruatie uiteindelijk wegblijft. Dat proces verloopt in fases en kan jaren duren.

De hormonale veranderingen die hierbij horen, hebben invloed op bijna elk systeem in je lichaam.

Wat verandert er?

Tijdens de overgang daalt de aanmaak van oestrogeen en progesteron geleidelijk. Je eierstokken worden minder actief en geven onregelmatiger signalen door. Deze verschuiving zorgt voor allerlei lichamelijke en mentale klachten.

De overgang bestaat uit drie fases:

1. Perimenopauze – De eerste fase, waarin je cyclus onregelmatig wordt. Oestrogeen schommelt sterk.
2. Menopauze – Het moment waarop je twaalf maanden geen menstruatie hebt gehad.
3. Postmenopauze – De periode na de menopauze, waarin hormoonspiegels structureel laag blijven.

Wat gebeurt er hormonaal?

• De eierstokken worden minder gevoelig voor signalen van de hersenen
• De eisprong blijft vaker uit, waardoor progesteron daalt
• Oestrogeen gaat schommelen, met afwisselend pieken en dalen
• Uiteindelijk vlakt de hormoonproductie af en blijft laag

Die schommelingen veroorzaken onvoorspelbare klachten. Niet alleen fysiek, maar ook mentaal en emotioneel.

Typische signalen van de overgang

Wat deze fase onderscheidt van andere hormonale veranderingen:

• Plotselinge opvliegers en warmtestoten die uit het niets opkomen
• Slaap die steeds lichter wordt, vooral door nachtelijk zweten of wakker worden zonder reden
• Cyclusklachten die onregelmatiger en grilliger worden
• Toename van buikvet, ondanks eenzelfde eet- en beweegpatroon
• Sterke gevoeligheid voor stress of drukte
• Gevoelens van afstand tot jezelf of emotionele instabiliteit

Veel vrouwen omschrijven het als "jezelf niet helemaal zijn", zonder dat er één duidelijke klacht is.

Lange termijn effecten

Door het structurele oestrogeentekort na de overgang kunnen bepaalde risico’s toenemen:

• Botontkalking (osteoporose)
• Snellere afname van spiermassa
• Hogere kans op hart- en vaatziekten
• Droge huid, minder collageenopbouw

Wat je eet, hoe je slaapt en hoe je met stress omgaat, heeft directe invloed op je hormoonbalans. Veel klachten worden versterkt door leefstijl — en kunnen juist ook afnemen als je lichaam de juiste ondersteuning krijgt.

Voeding voor stabiele hormonen

Een stabiele bloedsuikerspiegel is cruciaal voor je hormonen. Schommelingen zorgen voor extra insuline-activiteit, en dat beïnvloedt weer oestrogeen, testosteron en cortisol.

Belangrijke punten:

• Eet voldoende eiwitten en gezonde vetten, voor aanmaak van hormonen en stabiele energie
• Vermijd snelle suikers en bewerkte koolhydraten. Dit voorkomt pieken en dalen in insuline
• Eet vezelrijk. Dit ondersteunt je darmen en helpt bij oestrogeen-afbraak
• Zorg voor regelmaat in je maaltijden, dit voorkomt overbelasting van je bloedsuikerregulatie

Beweging en herstel

Lichaamsbeweging helpt je hormonen in balans houden, maar overdrijven werkt juist averechts.

Wat helpt:

• Wandelen, krachttraining en yoga
• Regelmatig bewegen, maar zonder jezelf uit te putten
• Bewuste rustmomenten inplannen
• Geen intensieve sport op structureel te weinig slaap

Onderschat stress niet

Chronische stress verhoogt cortisol. Dat onderdrukt de aanmaak van andere hormonen zoals progesteron en kan de hele balans verstoren.

Zelfs milde, aanhoudende stress, zoals te weinig rust nemen of altijd ‘aan’ staan, kan je hormonen uit evenwicht brengen.

Denk aan ontspanning, slaapkwaliteit en bewust tijd inplannen zonder externe prikkels. Dat helpt je lichaam herstellen en voorkomt dat de disbalans verder toeneemt.

Soms is leefstijl alleen niet genoeg. Zeker als klachten aanhouden of als je lichaam extra ondersteuning nodig heeft tijdens fases zoals de overgang, cyclusproblemen of stress.

Bepaalde supplementen kunnen dan een rol spelen, afhankelijk van de oorzaak en de symptomen.

Kruiden en plantenextracten

Een aantal traditionele extracten wordt vaak ingezet bij hormonale klachten en stemmingsschommelingen.

Ashwagandha

Ashwagandha wordt al eeuwenlang gebruikt binnen de Ayurveda en staat vooral bekend om de kalmerende werking.

• Helpt bij geestelijke druk en stressvolle perioden*
• Is gunstig voor een goede geestelijke balans*

Omdat het invloed kan hebben op de cortisolspiegel, wordt het vaak ingezet bij stressgerelateerde klachten zoals vermoeidheid, prikkelbaarheid of een verstoord slaappatroon.

Maca

Maca is een knol afkomstig uit de Andes en wordt traditioneel gebruikt als tonicum.

• Draagt bij aan een gezond libido*
• Ondersteunt de seksuele functie*
• Ondersteunt het energieniveau*
• Verzacht mogelijk symptomen van de menopauze*

Voor vrouwen kan maca interessant zijn tijdens hormonale schommelingen, bijvoorbeeld bij overgangsklachten of als het energieniveau laag blijft ondanks goede leefstijl.

Shilajit

Shilajit is een natuurlijke substantie uit berggesteente, rijk aan mineralen en fulvinezuur.

• Ondersteunt het libido*
• Ondersteunt mannelijke en vrouwelijke seksuele functie*
• Helpt om op gewicht te blijven*

Het wordt vaak gebruikt in situaties waar vermoeidheid, lage vitaliteit of schommelend lichaamsgewicht een rol spelen. Ook bij een verminderde seksuele drive kan shilajit ondersteuning bieden.

* Claims zijn in afwachting van Europese goedkeuring

Vitaminen en mineralen

Bepaalde vitaminen en mineralen spelen een directe rol in de aanmaak en regulatie van hormonen.

Magnesium

Speelt een rol bij het behoud van een normale hormoonhuishouding en ondersteunt de werking van het zenuwstelsel.

Magnesium supplementen helpen ook bij vermoeidheid en draagt bij aan de ontspanning van spieren, belangrijk bij menstruatieklachten of stressgerelateerde hormonale disbalans.

Zink

Zink is essentieel voor de aanmaak van verschillende hormonen, waaronder insuline, schildklierhormonen en geslachtshormonen. Een zink supplement ondersteunt ook het immuunsysteem en de vruchtbaarheid.

Vitamine D

Vitamine D supplementen ondersteunen de werking van spieren, het immuunsysteem en de celdeling. Aangezien veel hormonen afhankelijk zijn van vitamine D-receptoren, speelt deze vitamine ook een indirecte rol in het hormonale systeem.

Een tekort komt vaak voor, vooral bij vrouwen in de overgang of met een donkere huid.

B-vitaminen

• Vitamine B6 draagt bij aan de regulering van hormonale activiteit
• Vitamine B12 en foliumzuur ondersteunen het energieniveau en de aanmaak van rode bloedcellen

Een tekort aan B-vitaminen kan bijdragen aan vermoeidheid, stemmingsklachten of een verstoorde cyclus.

Chroom

Een chroom supplement helpt bij het in balans houden van de bloedsuikerspiegel en ondersteunt de werking van insuline.

Chroom kan vooral relevant zijn bij hormonale klachten waarbij schommelingen in energie, eetlust of gewicht een rol spelen.

Wanneer kies je voor supplementen?

Supplementen kunnen zinvol zijn als je:

• Klachten ervaart die duidelijk hormonale kenmerken hebben
• Cyclusproblemen hebt zoals PMS of PCOS
• In de overgang zit en merkt dat voeding en leefstijl alleen niet voldoende zijn
• Langdurige stress ervaart en ondersteuning zoekt voor herstel
  
• Let altijd op samenstelling, dosering en opneembaarheid. Niet elk supplement is gelijk, kies voor zuivere producten zonder onnodige vulstoffen of synthetische ingrediënten.